සංස්කාරක සටහන – මෙය රිටිගල ජයසේන විසින් සිය ජීවිතයට බෞද්ධ ඉගැන්වීම් හරහා ලැබුනු ආභාෂයන් විග්‍රහ කර ෆෙස්බුකියේ තැබූ කුඩා සටහනකි.
බුදුදහමේ එන “අනාත්ම” යන අදහස මෙහිදී රිටිගල විසින් අගය කර ඇති බව පෙනේ. එසේ වුවද, රිටිගල ජයසේන, මම දන්නා තරමින්, භෞතිකවාදී නැඹුරුවක් ඇති අයෙකි. භෞතිකවාදී අයෙකුට බුදුදහමේ එන “අනාත්ම” සංකල්පය පිලිගත හැක්කේ කෙසේදැයි යමෙක් මගෙන් ප්‍රශ්න කරනු ඇත. ඒ කෙසේද යත් මෙසේය. භෞතිකවාදය අනුව මොලයට අමතරව “සිත” යැයි හෝ “මනස” යැයි හදුන්වන යම්කිසි “දෙයක්” නැත. කොටින්ම කිව්වොත්, භෞතිකවාදයට අනුව මෙය “කය මිස සිත නැති” ලෝකයකි. මෙවැනි කය මිස සිත නැති වාතාවරණයක් තුල හා කය – එනම් – මොලය ඇතුළු කොටගත් ශරීර කොටස් – වෙනස්වන පරිසරයක් තුල, කය ඇතුලත නොවෙනස්ව පවතින භෞතික නොවන “ආත්මයක්” ගැන බොහෝ ආගම් වල ඉගැන්වේ. රිටිගල විසින් මෙම අදහස ප්‍ර්‍රතික්ෂේප කරයි. ඔහු එය ප්‍රතික්ෂේප කරන්නේ භෞතිකවාදී පදනමකිනි. භෞතිකවාදී පදනමකින් තොරව වෙනත් හේතු මත බුදුදහමින් ද “ආත්මය” යන අදහස ප්‍රතික්ෂේප කරයි. “මමෙක් නොමැතිවීම” බුදුදහමෙන් තමන් ලැබූ “ආභාෂයක්” ලෙස හදුන්වා දීමෙන් (මම සිතන හැටියට) රිටිගල බලාපොරොත්තු වන්නේ රිටිගලයානු දැක්මෙන්ද බුදුදහමෙන් ද “ආත්මයක්” ප්‍රතික්ෂේප කරන බව හුවා දැක්වීමයි. “ආත්මය ප්‍රතික්ෂේප කිරීම” මෙම ලෝකදැකමන් දෙකේම පොදු අංගයක් වුනද, එහි තිරය පිටුපස හේතු දැක්වීම් වෙනස්ය.
සංස්කාරක අටුවාව මෙලෙස අවසන් කරමි. මුල් ලිපිය ෆේස්බුකියේ පලව ඇත්තේ 2020 අප්‍රේල් 16 වන දිනය.
************************************************************************
පොඩි කාලෙ ඉඳන්ම රිචුවල් වැඩ නොදිරවීමේ අමාරුවකින් පෙලුනත්, නිරාගමික දේවාලයේ කපුවෙකු වන රිට්ටා කුඩා කල හැදී වැඩුනේ සිංහල බෞද්ධ පරිසරයක. බෞද්ධ චින්තනය නිසා මට ලැබුන නොලැබුන දේවල් මොනවාද කියල කෙනෙක් අහල තිබුන, බුදුන් දෙසූ දහම වැඩකටම නෑ කියල හිතනවද කියල තව කෙනෙක් අහල තිබුනා. මේකට ඉතාම කෙටි පිලිතුරක් වශයෙන් බෞද්ධ චින්තනය නිසා මට “ලැබුන” දේවල් විතරක් කෙටියෙන් කියන්නම්.
බෞද්ධ කතිකාවෙ එන තාක්ෂණික වචන මම එච්චර ප්‍රගුන කරල නැති නිසා සමහර දේවල් කියන්නෙ මගේ වචන වලින්. මේවාට කියන නිවැරදි තාක්ෂණික වචන මොනවද කියල හරියටම කියල මගේ වාක්‍ය නිවැරදි කරන්න පුලුවන් නම් හොඳයි. මොකද ඊලඟ වතාවකට මේවා ලියනකොට පාවිච්චි කරන්න පුලුවන්නේ. ඊලඟට මේ කියන්නෙ මගේ දැනුම හා අවබෝධයට සාපේක්ෂව. බුදු දහම ගැන කතා කරන්න ලයිසන් වෙනම අරගෙන ඉන්න පොල්මඃකාර උරුමක්කාර අය ගොඩක් ඉන්නවානෙ. ඒ අය මගේ අර්ථකතන වලට එකඟ වෙන එකක් නෑ. ඇත්තම කියනවා නම් “බුදු දහම” කියන තනිව අර්ථ දක්වන්න පුලුවන් වෙල් ඩිෆයින්ඩ් යමක් නෑ. ප්‍රධාන දාර්ශනික බෙදීම් කීපයක් තියෙනවා; සංස්කෘතීන් ගොඩක ඒ ඒ සංස්කෘතීන් වල කොහොමටත් තිබුන ඇදහිලි එක්ක බද්ධ වෙලා ස්ථාපිත වෙච්ච ආගමික සංස්ථා තියෙනවා; ඒ සංස්ථා ඇතුලෙත් තව කුඩා ගුරු කුල තියෙනවා.
බෞද්ධ ඉගැන්වීම් වල සිත ගැන කරන කතිකාව බොහොම ආකර්ශනීයයි. බාහිර සංඥා නිසා සිතිවිලි ඇතිවීම ඒවා නිසා සංකල්ප ඇතිවීම, සුඛමය සංකල්ප වලට ඇලීම, ඒ ඇලුනු දේ දිගටම අපේක්ෂා කිරීම වගේ ක්‍රමයකට අපේ සිත විස්තර කරල, ඔනෑම පුද්ගලයෙක් කියන්නෙ ඩ්‍රග් ඇඩික්ඩ් කෙනෙක් වගේ ඇබ්බැහියක් කියන පින්තූරය අපිට හදල දෙනවා. මේක සත්වයාගෙ පැවැත්ම පිලිබඳව ඩිප්‍රෙසිව් නමුත් ඇත්ත කතාවක්. (ජෛව පරිණාම වාදය හරහාත් ඔය වගේ පින්තූරයක් තමයි ඇඳෙන්නෙ). බුද්ධිමය ජීවීන් වශයෙන් හැබැයි අපිට පුලුවන් මේ අපිව ජීවන තරඟයේ හෙවත් රැට් රේස් එකේ එලවන මේ ‘සිතිවිලි’ දිහා පැත්තකට වෙලා බලල ඒ සිතිවිලි යම් තරමකට පාලනේ කරගන්න. අයිරොනිකලි, මේවා තියරිටිකලි දැනගත්ත කියල එච්චර ප්‍රයෝජනයක් නෑ. මොකද මේවා පිලිබඳ තියරි බුකියේ දේශනා කරන අයත් මේ තියරි වලින් නෙමෙයි දුවන්නෙ කියල පැහදිලියි. හැබැයි ඉතින් මේ විදිහේ ලෝක දැක්මක් තිබීම ජීවිතේට ප්‍රයෝජනයි.
බෞද්ධ දර්ශනයේ එන ආකර්ශනීයම සංකල්පය මට මීටර් උනෙ සෙල්ෆ් ප්‍රොක්ලේම්ට් නිරාගමිකයෙන් උනාට පස්සෙ. ඒක තමයි ‘සත්වයා’ (ජීවය) කියන්නෙ භෞතික ක්‍රියාවලියක් නිසා හටගන්නා කිසියම් ඉමර්ජන්ට් ෆිනොමෙනා එකක් මිසක්, එක් එක් සත්වයා හෝ පුද්ගලයා ඇසුරුකොට පවතින ‘ආත්මීය මදයක්’ නැහැ කියන කතාව. ඒ කියන්නෙ “මම” යනු හුදෙක් කිසියම් ක්‍රියාවලියක් මිසක් “මම” කියල සුවිෂේශී එසෙන්ස් එකක්, ආත්මීය මදයක් වගේ එකක් නෑ කියන එක. මේක වෙනත් කිසිම ආගමික ඉගැන්වීමක හමු නොවන යුනීක් කන්සෙප්ට් එකක්. ජීවය කියන්නෙ පටිච්ච සමුප්පන්න ක්‍රියාවලියක්, ඒ කියන්නෙ “මම” යනුවෙන් මම හඳුනාගන්නෙ සිතිවිලි පරම්පරාවකට වැඩි දෙයක් නෙමෙයි කියන එක; “මම” මගේය කියන මැරීගෙන ආර්ක්ෂා කරගත යුතු අමුතු බක්කක් නෑ කියන එක. අපූරුම දේ තමයි නූතන විද්‍යාව මගින් තැනෙන ලෝක දැක්ම සමග මේක සීයට සීයක් සමපාත වීම. හැබැයි මේ නූතන විද්‍යාව සමග බුද්ධාගම ගැලපීමෙ ව්‍යායාමය කරල කට්ටිය ඇදගෙන නාන නිසා, මම ඔය කතාව කියන්නෙ ගොඩක් පරිස්සමින් ඩිස්ක්ලේමර් ලෝඩ් එකක් එක්ක. නූතන විද්‍යාවෙ ලෝක දැක්ම සමග බෞද්ධ දර්ශනයයේ දාර්ශනික මදය ගැලපීම ඔතනින් ඉවරයි. එතනින් එහාට ගියාම තියෙන අනෙක් සංකල්ප නූතන විද්‍යාව එක්ක තියා තමන්ගේම බෞද්ධ ලෝක දැක්ම එක්ක වත් සංගත නොවන වැල් බයිලා ලෙස තමයි මගේ සීමිත දැනුමින් වැටහෙන්නෙ. දැන් ඔවා වැල් බයිලා කියන්නෙ මගේ ලෝක දැක්ම තුලින් බලල. මම වැල් බයිලා ලෙස නම් කරන සියල්ලම සංගතව පේන පරිදි තමන්ගෙ ලෝක දැක්ම එහෙට මෙහෙට අඹරලා සකසාගත්ත අය ඇති. හැබැයි තමන්ගෙ ලෝක දැක්ම එහෙම අඹරන්න ලේසි නෑ කියල මම දන්නවා. අර මම ලඟකදී කෙටි විචාරයක් ලියපු 1984 කතාවෙ වගේ “ඩබල් තින්ක්” එකක් අවශ්‍ය වෙනවා බෞද්ධ ඉගැන්වීම ඔක්කොම තමන්ගේ මනස තුල සංගත කරගන්න.
හරි ලොකු දාර්ශනික කතා අමතක කරල බෞද්ධ චින්තනයේ ප්‍රයෝගික පැත්ත බලමු. මට මොනවද බෞද්ධ චින්තනයෙන් ලැබුන දේ
.– මාරාන්තික ලෙස සුරැකිය යුතු ‘මමෙක්’ කියා එසෙන්ස් එකක් නැතිවීම නිසා ජීවිතය ගැන බොහොම ලිහිල්ව සරලව බලල ජීවිතය “බුරුලට අල්ලාගන්න” හුරුවක් ලැබිල තියෙනවා. අයිරොනිකලි, විද්‍යාවෙ ලෝක දැක්මෙනුත් මෙතැනටම එන්න පුලුවන්.
— මිනිසා කියන්නෙ සත්ව ලෝකයෙ තව සතෙක් මිසක්, ලෝකයෙ අයිතිකාරයා නොවේ කියන සංකල්පය නිසා, සත්ව ලෝකය දෙස උපේක්ෂාවෙන් බලන්න හුරු වෙලා තියෙනවා. අයිරොනිකලි නූතන විද්‍යාව හරහාත් මෙතෙන්ටම එන්න පුලුවන්.
— මමය මගේය කියල තදින් අල්ලා ගැනීම් හා එසෙ තදින් අල්ලාගත් දේ ඇසුරින් තමන්ගේ අනන්‍යතාව හා සතුට ව්‍යුත්පන්න කරගැනීම නිසා තමයි දුක ඇති වෙන්නෙ කියන එක. අපිට හැම දෙයක්ම අතාරින්න බෑ. නමුත් අවශ්‍ය අවමය අල්ලා ගන්න පුලුවන්. අල්ලාගෙන තියෙන දේත් බුරුලට අල්ලාගන්න පුලුවන්. බේසිකලි සිංහලෙන් කියනවාන්ම “ට්‍රැවල් ලයිට් ඉන් දිස් ජර්නි ඔෆ් ලයිෆ්.”
— වෙනස්වීම කියයන්නෙ ලෝක ස්වභාවය. ඒ ස්වභාවය තමන්ට ඔනේ කරන තැන නතර කරල තියාගන්න බෑ. ඒ හින්ද වෙනස් වීම් සමග උනත් තමන්ගෙ සතුට පුලුවන් තරම් හොඳින් පවත්වාගැනීම සඳහා ඒ ස්වභාවය ගැන එලඹ සිටි සිහියෙන් දැනුවත්ව සිටීම. තමන්ට කොන්ට්‍රෝල් එකක් නැති වෙනස් වීම් උපේක්ෂාවෙන් බාර ගැනීම.
දැන් සමහරු (විශේෂයෙන්ම නිර්-ආගමික කඳවුරේ අය) කියන්න ඉඩ තියෙනවා ඔය සමහර දේවල් නිකන්ම කොමන් සෙන්ස් නේද. ඔවා තේරුම් ගන්න ලොකු ආගමික ඉගැන්වීම ඔනෑද කියල. හැබැයි ඔය ‘කොමන්ස් සෙන්ස්’ එක ලෝකයෙ එච්චර කොමන් නැති බව අපි පිලිගන්න ඔනේ. කොමස් සෙන්ස් උනත් සංවිධිත ඉගැන්වීමක් ලෙස ආවෙ නැත්තම් එච්චර කොමන් වෙන්නෙ නෑ.
ඔන්න ඔවා තමයි රිටිගලට බෞද්ධ චින්තනයෙන් ලැබුන දේවල්. දැන් ඕවා මට ලැබුන කියල මම නිවී සැනසුන සන්තෝෂමත් පුද්ගලයෙක්ද? අනේ නෑ මම එහෙම නිවී සැනසුන කෙනෙක් නෙමෙයි. පෞද්ගලික ජීවිතය මේවා ඇසුරෙන් හැඩගස්වා ගැනිම කොහොම වෙනත් මට බුකියේ මේවා ගැන පොරටෝක් ඉෂූ කිරීම සාර්ථකව කරන්න පුලුවන්.
නිරාගමික දේවාලය 
අලුත්ම ප්‍රතිචාර